Theihherh mi le hngalh aherhtuk mi kan Lai mi caah

UNION LEVEL REMDAIHNAK COMMITTEE LE CHIN NATIONAL FRONT NIH  A VOI HNIHNAK TONNNAK AN NGEIH HNU IN KAPHNIH HNATLAKNAK MINSEN AN THUT MI        

Zalonnak, covo i tluknak le dinnak a hluar i Kawlram ah zungzal a hmunmi daihnak ser a si khawh nak hnga hi hnatlaknak cu Union level Remdaihnak Committee le Chin National Front Remdaihnak palai hna nih rampum huap remdaihnak tawlreltu phu, Chin remdaihnak tawlreltu phu hna le zohfeltu phu hna hmaika ah December 9, 2012 ni ah hnatlaknak minsen thut a si. 

Chin Miphun he pehtlaiin hnatlaknak hna:

1. Kawl ramkomh bu (Union of Burma) cu  - 1896 Chinram uknak phung Act upadi (The Chin Hills Regulation, 1896) ning in ukmi Chin ramkulh, Kachin ramtthen uknak phung (The Kachin Hill Tribes Regulation) ning in ukmi Kachin ramkulh, Shan ramkomh bu uknak phung Act upadi (Federated Shan States) ning in ukmi Shan ramkomh bu le The Government of Burma Act, 1935 phung ning in ukmi Kawl ramtthen pawl kha February 12, 1947 ni ah an tuahmi Pinlung hnatlaknak ning in hmunkhat ah fonh i dirhmi Ramkomh bu Ram a si. Kawlram cu Taingyinta miphun tling in dirhmi ram a si bantukin Bochoke Aung San le Taingyinta miphun tling nih an tumtahmi miphun pakhat le pakhat karlak covo i tluknak le mah tein i tawlrel khawhnak nawl covo aa-mah-khaan a pe khomi Ramkomh bu ram dik ser khawh nak ding caah kaphnih caihmainak ngei ding in hnatlak a si.

2.  Chin mi nih sunlawih ngaimi ni le thla, February 20 cu Chin National Day ah pom tthan ding in le cu ni cu Chin ramkulh zungkhar ni ah phuan ding in State cozah nih pehzulh dingah hnatlak a si.

3.  Chin wih-de-tah-taing in Chin state ah aa thlen ni January 3 cu Chin State Day ah phuan ding in Chin state cozah nih pehzulh dingah hnatlak a si.

I Rualremtthannak, Nuhrin covo le Pawngkam kong he pehtlaiin hnatlaknak:                                                                                                                   

4.  Ramkomh bu cozah le CNF karlak kahdaihhnatlaknak cu January 6, 2012 ah tuah a si cang bantuk in remdaihnak caan chung vialte ah CNF le mipi karlak i pehtlaihnak paohpoh cu political partyhmatpungtin tuahnak upadi ning in siseh, illegal party Act upadi ning in siseh a zizutnak tuah lo ding in hnatlak a si. Sihmanhsehlaw, cu bantuk tuahser hnatlaknak hna cu taarmi zulhphung upadi dangdang le nunsualnak lei upadi pawl hna he pehtlaihter si hlah seh.

5.  Chin state cozah le Chin National Front hna cu i caihhmai i zalong tein a ummi Chin Human Rights Committee dirh dingah hnatlak a si. Cu Committee nih cun Kawlram pum huap Human Rights Commission, Chins state cozah le Chin National Front sinah a hmuhton mi report a pek lengmang lai. Cu bantukin report a pek tikah vuleipum huap nuhrin covo thanh-ca, vuleipum huap nuhrin covo upadi le vuleipum huap humanitarian upadi zulhphung hna cungah hram bunh in tuah ding a si lai.

6.  Chin ramkulh chung development planning pawl he pehtlaiin pawngkam (environment) hnursuannak zeitluk in dah a um timi zohfelnak tuah a si lai. Cu bantukin pawngkam hnursuannak zohfel khawh nak ding caah Pawngkam Hnursuannak Zohfeltu Committee pakhat dirh dingah hnatlak a si. Chin ramkulh chung leicung-leitang thilchuak tawlrel tikah cu hmunhma i a ummi mipi hna duhnak (Free Prior Informed Consent) kha biapi ah a chia kho dingmi phunglam tuah dingah hnatlak a si.

Ralkap lei he petlaiin hnatlaknak:

7.  Kawlram ah zungzal a fekmi daihnak ser in a um khawh nak hnga Kawlram ralkap bu le Tlangcung mi ralkap hna nih zulh awk ziaza le phunglam hna cu Tlang mi phuntling tonnak Union level Biaruahnak ah caih ding in hnatlak a si.

8. (a)  Chin rakulh, Thantlang peng ummi Vanzang Ohsuh, Lungding Ohsuh, Belbar Ohsuh, Lulpilung Ohsuh le Teddim peng ummi Dampi Ohsuh pawl ah CNF le CNA hna nih hramthlak tthutdir nak ding kong he pehtlaiin Union level Remdaihnak Committee nih thlakhat chungah catttial in theihternak tuah dingah hnatlak a si.

(b)  A voihnihnnak union level chawnbiaknak ah halmi Ohsuh pawl kong he pehtlaiin a voithumnak union level chawnhbiaknak ah caih tthan te ding in hnatlak a si.

(c)  Chin State ramkulh chungah Kawl ralkap, cozah hriamtlai bu dangdang le CNF ralkap hna lawng umnak nawl pek dingah hnatlak a si.

9.  CNF ralkap hna nih cawlcanghnak an tuah tikah siseh, ralkap an i tthialkam tikah siseh, CNA umnak caah rituk mi hmunhma leeng ah hriamnam he umkal an duh dikah siseh a nai bikmi Kawl ralkap sakhan, asiloah, cu hmunhma tlaitu ttatzin, asiloah, cu hmunhma tlaitu Biauhahmu sinah theihter hmasa ding in le kaphnih hnatlaknak laak hmasa dingah hnaktlak a si.

10.  Ramkomh bu cozah le CNF karlakah kaphnih kahdaihnak tuah a si caan thok in CNF hna sinah phung ning in umnak hmunhma pekmi ramri he aa pehltaimi hmun pawl ah ralkap cawlcanghnak tuah ding a si ahcun kaphnih hnatlaknak laak dingah hnatlak a si.

11.  CNF, CNA le cu hna umnak ding caah rituk mi hmunhma chungah a ummi Chin mipi hna huncho rian ttuannak caah International Families le NGOs pawl sin in bawmhchanhnak pawl cu Ramkomh bu cozah hnatlaknak ning in direct cohlannak nawl pek dingah hnatlak a si.

Development kong he pehtlaiin hnatlaknak:

12.  Ramkomh bu cozah le Chin state cozah hna nih cun Chin ramkulh chung tthanchonak caah CNF nih a ttuanmi rian pawl kha a si khawh chung in an bawmh lai. Cu bantukin CNF nih a ttuan tikah committee asiloah bu pakhat khat kha phungning in a dirh lai i, INGO, NGO hna he ttuanttinak nawl an ngei lai tiah hnatlak a si.

13.  Pohmah number (12) nak ning in dirh mi committee le bu hna nih development planning pawl an suai khawh nak hnga a tanglei bantuk hin tuah dingah hnatlak a si.

(a) Chin state chungah hma a kal ngaimi khua mi nih mah tein i dirhtthoh, i tthithruai i tlamtlintermi system phun ah hram bunh in tthanchonnak rian pawl ah a herhmi mawhkhinhnak le ttuannak nawl (TORs) kongah CNF cu Chin state cozah he caihhmai tawlrel tti khawhnak.

(b) Cu bantuk thil caah zohfel hmasanak pawl tuah nak ding caah a quality a tling i experience a ngeimi ramdang mithiam pawl hlan i, zohfiahter i an hmuhning pawl cu CNF, Ramkomh bu cozah le Chin state cozah sinah June thla, 2013 hlan ah report peknak.

(c) Ramdang mithiam pawl nih hniksak zohfelnak an tuahkhawh nak hnga ram chungah luhchuahnak nawl le rianttuankhawhnak nawl pek dingah Ramkomh bu cozah nih a herhmi bawmhchanh/tawlrepiaknak.

14.  Chin miphun hna karlakah petlaihnak felfai tein a kal khawh nak hnga le thawngpang/media lei kam a tthancho khawh nak hnga mah le miphun ttengnge holh cio in chuahmi Community Radio ngeih khawh nak ding lam dap ding le tlamtlinter dingah Ramkomh bu cozah, Chin state cozah le CNF nih hnatlakmak ngeih a si.

15.  Chin ramkulh chungah computer, IT fimthiamnak pawl tthanchoter nak ding caah Ramkomh bu cozah, Chin state cozah le CNF cu ttuan tti ding in hnatlak a si.

16.  Chin ramkulh ah Economic Special Zones pawl dirh dingah Ramkomh bu cozah, Chin state cozah le CNF nih ttuan tti dingin hnatlak a si.

17.  Khualtawn chawhlehnak a fawi deuh nak ding caah Chin ramkulh chung aa tlakmi hmunhma ah chanthar lawngbual a tlawmbik pakhat tal tuah ding in Ramkomh bu cozah nih a herhmi zohfelnak tuah i tlamtlinter dingah hnatlak a si.

18.  Chin ram tthancho nak ding caah Tonzang peng in Paletwa peng tiang Chinram kulh chung ummi khuapi vialte petlaihtertu dingah tuah cuahmah liomi lampi cu chanthar sining a tlinhmi Pyitaungsuhlampi ah ser ding in pehzulh dingah hnatlak a si.

19.  Chin miphun hna khuasak tintuk a tthancho khawh nak ding caah a hrampi a si mi ti, mei, eidin, hnipuan fenh-aih le tthuttonak tlamtlin khawh nak ding, fimcawnnak le ngandamnak tlamtlin khawh nak ding caah Ramkomh cozah, Chin state cozah le CNF nih rianrang in tuah-ttuan dingah kan hna tla.

20.  Chin ramkulh chungah Hotel & Tourism lei hluar ngaiin a hlawtlin khawh nak ding caah vawlei khuaza khualtlawng mi hna zalong tein luhchuahnak nawl pek dingah Ramkomh cozah nih tlamtlinter dingin hnatlak a si.

Social le Culture lei he pehtlaiin hnatlaknak:

21.  Chin ramkulh chung ummi Siang Inn pawl ah Chin Caholh cu Primary level tiang cawnnak le cu nak sangdeuh chin in cawnnak kong he pehtlaiin Ramkomh cozah nih pehzulh tlamtlinter dingah kan hna tla.

22.  Chin miphun nih kan sunsak mi kan nunphung le pipu traditions pawl pakhat le pakhat hmuhsak le kilkawi a si khawh nak ding caah "Chin culture lam, hla, ttial, tum cawnnak Siang Inn" Chin ramkulh chung aa tlaknak hmunhma pawl ah on dingin kan hna tla.

23.  Kawlram ah biaknak zalonnak covo a nun i theipar a chuah khawh nak hnga hmuitinh in zalong tein zingbiak ngeih khawhnak, Baibal tel in biaknak lei cauk pawl zalong tein chuahkhawhnak, Krihfa biaknak tel in biaknak dang a bia mi zong nih biaknak min in vulei ngeihkhawhnak, Biak Inn tel in biaknak lei he aa pehtlai mi inn-lo sak khawhnak, vawilei khuaza ummi biaknak bu pawl he zalong tein i petlaihkhawhnak, Pathian biak tti khawhnak, Chin ram chungah zalong tein umkal khawhnak, social le humanitaarian rian pawl kong hna cu Ramkomh cozah, Chin state cozah le CNF nih caihhmai tuahttuan tti dingah hnatlak a si.

24.  Cozah rianttuan rian peknak kongah siseh, reng kaiternak kongah siseh, miphun, biaknak, nu le pa sinak pawl kha zoh in thleidannak tuah lo dingah hnatlak a si.

25.  Chin ramkulh chungah News, Journal, Magazine, Cabu, Radio, Internet le TV program pawl tuah khawh nak ding, mipi ah hram a bunhmi bu (organization) dirhnak kongkau vialte pawl kongah upadi he aa tlakning in resgister tuahnak nawl le tuahttuan khawhnak nawl license pek dingin hnatlak a si.

26.  Chin National Front nih Chinram hunchonak rian pawl a ttuan khawh nak ding caah upadi he aa tlakning in Fund kawlnak nawl pek dingah hnatlak a si.

27.  Chin ramkulh leeng i a ummi Chin miphun hna tthanchonnak, social lei fimcawnnak lei rian pawl ah i dirhtthoh khawh nak ding caah siseh, Chin mipi hna zaangdam tein an umkal khawh nak ding caah siseh, Chin state Keha riakbuk pawl cu Naypyidaw, Rangoon, Mandalay, Pakukko, Kalay, Sittwe le Saihphyo khua hna ah Ramkomh cozah, Chin state cozah le CNF i bawm in duhsah tete in sak dingah kan hna tla.

28.  A chung i langhtermi thil vialte cu kan hna a tlak caah a tanglei bantuk hin minsen kan thut.

Union level Remdaihnak Phu lei in:

1.  U Aung Min
    Union Minister
    President's Office

2.  U Win Htun
    Union Minister
    Environment and Forest Ministry

Minthutu dang hna - U Hung ngai, General Zaw Win, U Tun Tun Oo, Colonel Kyaw Soe Win, Colonel Zaw Min Oo, Colonel Kyaw Thant Naing, Pu Ngun Maung, Pu Paul Lian Lun

CNF Remdaihnak Phu lei in:

1.  Pu Zing Cung
     Team Leader
     Secretary General
     Chin National Front

2.  Pu Thomas Thang Nou
     Second Team Leader
     Supreme Council Member
     Chin National Front

Minthutu dang hna - Pu Paul Sitha, Dr. Sui Khar, Salai Kipp Kho Lian, Pu H.C Ral Hnin, Pu Thang Yen, Colonel Solomon, Salai Tla Hei, Pu Hau Kang, Dr. Lian Hmung Sakhong, Pu Thang Ning Kee, Pu Zo Tum Hmung, Pu Lalramlawma, Pu Thawng Za Lain, Pu Ngai Ja Thang, Colonel Tan Tun, Major Sang Lian Thang, Major Kha Pawng

Cozah Observers lei in:

1.  U Khin Maung Shwe
2.  U Myo Ngunh
3.  U Shin Htun
4.  Salai Nge Pi (CNP)

CNF Observers lei in:

1.  Rev. Dr. Lal Uk
2.  Rev. Tluang Ceu
3.  Rev. Ngun Thawng Mang

Note: Kawl ca in an ttialmi kha Laiholh in aa tlakning in leh mi a si.

Alettu: Van Thawng Cung

A relzuam mi caah Kawl Siangpahrang Nat Shin Naung kong

Kawl Siangpahrang Nat Shin Naung

‘2012 ah Kawlram cung I Pathian chiatserhnak kum 400 a dih lai. Kan ram a ttha cang lai. A ruang cu Kawl siangpahrang fapa Nat Shin Naung hi Buhdist biaknak in Khrihfa  ah aa thlen caah thihnak fakbik in dantatnak an peknak kum 400 a tlin cang lai caah asi. Kum 400 hi Pathian dantatnak caan asi. TCN..Isreal pawl kum 400 sal ah an taang, etc..’ tiah a luancia kum 10 lengpi lio khan Saya Van Ram Uk nih a rak chim.

2012 kum cu khuaruahhar ngai in a vun I thleng thluahmah taktak. January ah CNF le Kawlralkap chonhbiaknak le remdaihnak an tuah. Aungsan Suukyi thonginn an chuah I thimnak ah a lut. Thongtla tam lak an chuah hna. Kum 63 chung dohnak a tuahtu Karen le Kawlralkap remdaihnak an tuah. Ramkip cozah nih Kawl cozah cung I dan an tatnak hna pakhat hnu pakhat in an phoihpiak. Ramchung ah daihnak muisam a leng I chawlehhawlnak lei ah tthatnak lam a zawh.etc... Thlennak a chuakmi a rantuk caah zei bangbia tiin Saya Van ram uk bia chirhchanin Nat Shin Naung tipil in nak le thihnak kong nih zapi khuaruahning a vun panhter ngai. Cucaah, Nat Shin Naung cu zeitindah  asi ti, ka hmuhkhawh tawk cauk le cattail hna chirchchan in a tawinak in ka vun langhter ve lai.

A no lio caan

Toungoo uktu Minye Thihatu le Khinsaw hna nih 1578 ah an rak hrin. Chuahpi unau Pa pa 4 lakah upabik a si. A nu Khinsaw hi, Siangpahrang Bayinhnaung le Sanda Devi hna fanu a si. Hngakchiate asi lio in rangcit, Saicit,  thalkah, hriamnam phunkip hman a rak thiam tuk I a pu le nih an rak zohthla ngai. Kum 9 asi ah, apute, Hantawadi Siang pahrang Nanda (Bayinhnaung le Atula Thiri hna fapa) nih raltuknak ah a hruai I ral an rak tei. Kum 14 asi ah Siam ram (Thailand ramtthen)  ral an tuk lio I a raltthatning le raltuk a thiamnak ruangah minthatnak le upatnak nganpi zong an rak pek.

Catial thiam a si I Kawlram tuanbia ah a mah tlukin cabia (Kabya:motaw, Yadu: a classical genre of poetry) hna a ttial thiam an um rih lo tiah an ti. Sining pakhat khi dawhtuk in biafang phun dangdang hna hmangin a hlawithiam mi ko nih, chanthar cattail thiam minthang hna tiang an khuaruah har. Yadu a ttialmi pawl hi a no lio I, ralram a kalnak te hna in  a rak ttialmi an si.

A pu Bayintnaung le Yaza devi hna fanu Yaza Datu Kalyani, a pasal ( a pute a si ve) nih a rauh taak mi, a mahnak kum 18 upa he an I duhnak hi kawlram tuanbia ah roling asi. Nat Shin Naung nih Kabya a kuat tawn mi pawl hi vanzuang nih a pek piak tawn an ti. Kum 11 chung an I helh hnu, Kum 25 a hung si ah Yaza Datu Kalyani he an co ter hna nain thla 7 a rauh ah a thaisung nih

a thih taak.

Siangpahrang ttuannak le thihnak

1609 August thla ah a pa nih a thih taak tthan caah, Toungoo siangpahrang ah a hung cang.  Hi caan lio hrawng hi Kawlram a rak I tthentthek ngai lio asi. Siangpahrang Anaukpetlun (Maha Dhamma Yaza), Nat Shin Naung he putu, nih ramchung dihlak funtom tthan I a tthawngmi siangpahrang uknak sertthan a vun tinh. Chaklei thlanglei a tuk pah hna I a vun pen thluahmah hna. Toungoo zong cu a tuk I awl tein a tei i Nat Shin Naung balte a kuttang inToungoo cu ukve tthiam ding in a ti. Nat Shin Naung nih midang uknak tang siangpahrang ttuan cu tuar a rak I harh ngai.

Zabu 15 canceo hrawng ah Portugese miphun pawl hi India ram ah biatak in hram an rak bunh cang. Khrihfa deuh lawngte an rak si. Chaw an let, ral an do, ram an rak la. Filipe de Brito timi Portugese pa zong Arakhan pawl he I komh in ral an do I Thanlyin khua an rak laak. Cuka ah cun 1602 ah Siangpahrang bantuk in a rak uk thai hna. Brito hi biaknak lei ah a rak I pumpe ngai mi asi. Buhdist le biaknak dang poh Khrihfa canter ding tiah zumhnak fektuk a rak nei. India ram Goa I a ummi siangbawi pawl zong a rak I tthit hna. A pennak tang um mi khuate dangdang hna zong ah thawngthabia karhter a rak zuam lengmang mi asi.

1612 kum ah Nat Shin Naung cu Anaukpetlun uknak duhlo ruang ah Thanlyin siangpahrang Brito cu a thli in a chonh. Brito nih Toungoo cu tukter bantuk in a va laak I Nat Shin Naung cu Thanlyin ah dornak a pek. Hi caan lio hin Brito le Thanlyin ah a um ve mi portugese siangbawi hna nih Nat Shin Naung hi thawngthabia an rak chimh hi a si. Nat Shin Naung cu hlan lio tein zumhnak le thihhnu nunnak etc.. kong ah Buhdist biaknak ah a lung arak tuai lengmang bal. Calei a duhtuk mi asi tik ah, zumhnak kong, sernak kong, sualngaihthiamnak kong etc.. hna ah faak piin khua a rak ruat tawn. Asinain, atu cu Jesuh Khrih kong a von theihtik ah a chungsi vanghnak a daiput. Tipil in colh ding balte chikhat aa ruat. Hlan chan Kawl siangpahrang hna hi an ram kilvennak lawng siloin an biaknak kilveng tu zong ah rinhchanh an si zungzal.

Nat Shin Naung thawngpang cu Anaukpetlun nih a vun theih cangka Thanlyin tuk ding in aa thawh. Brito sinah bia a cah I ‘Nat Shin Naung rak ka pe law remnak kan tuah lai’ tiah a ti. Thlennak a nei cangmi Nat Shin Naung cu an siang ti lo. Cu lio I Ti lawng in khualtlawng mi portugese pawl kha Anaukpetlun nih a tlaih hna I Brito le Nat Shin Naung tong dingin a thlah hna. An hnakhaw a tan hna I tisen he hliam hma he Brito le Nat Shin Naung sin cu an phan. Nat Shin Naung cu, kawlmi nih mah bantuk tiangin lungthin tthalo kan ngeih khawh hi khuachia kan biak caah asi, nan miphun le nan zumhnak ah ka ser ve u tiah a ti I, cu ni ahcun Father Ferreyra nih tipil a pek.  John tiah Khrihfa min zong aa sak colh.

Anaukpetlun nih Thanlyin khua cu thla 2 deng a tuk hnu ah, zan khat cu ralvengtu pawl an I hngilhkar ah khuapi cu an chim. Nat Shin Naung le Brito cu an tlaih hna i Biaceihnak an tuah piak hna. Anaukpetlun nih Nat Shin Naung cu a thawh I, Budhist biaknak ah na kir tthan a si ahcun kan ngaihthiam lai I uktu na si than lai, rak kir tthan ko tiah a nawl lengmang. Anaukpetlun le Nat Shin Naung hi putu an si pinah Nat Shin Naung yadu pawl zong a duhtuk tawn tu asi. Nat Shin Naung nih ‘thisen in biakamnak ka tuah cang, ka kir tthan kho ti lo, zeitipoh in na ka tuah khawh’ tiah a leh. Anaukpetlun nih lungfak thinhung tuk in a fakbik thihnak a in ter: A taw in fung in an sawh I a ka chuaklak tiang in, zapi hmuhawk in an thlai. Brito le tipil petu siangbawi pa zong cuticun an thah ve hna I a tangmi poh sal ah an hruai hna. Cuticun, Nat Shin Naung cu Khrih zumhnak ruang ah Kawlmi hna lakah hmasa bik Martar ah a hun cang, 7^th April, 1613 ah. Amah philhlonak thlan zong an tuah I Thanlyin khua ah nihin tiang hmuhkhawh ding in a hmun rih.

Biakilhnak:

Nat Shin Naung a thihnak (April 1613) in kum 400 a tlin taktak cu 2013 April tu khi a si. Ceomaloa ah kan phan lai. Kum 400 zong cu a va si men ko lai. Kan ram zong thlen hram aa thok I aa thleng thluahmah taktak ko. Asinain, abiapibik mi nang le kei balte zeitluk dik kan I thlen ve cang hnga? Kan lungput hna zeidik a lawh ve hnga? Psalm 51:17 nak ah cun, ‘a kekkuaimi lungthin cu na duhmi raithawinak an si, O Bawipa, a kekkuaimi le aa ngaihchihmi lungthin cu na hlaw lai lo’ tiah Bawipa duhmi raithawinak kan hmuh(KJV).

Careltu upatnak he,

Ka lawm,

NTL (20^th April, 2012)

*Palhnak le tlamtlinglonak tete tampi a um lai, keimah mawh an si. Tuanbia hlattu ka si lo i, scholar ngai in ceihhmai chap duhtu an um aikun, umhmun in ka phaktawk ka banhkhawh vial kaa chirhchanh timi ka theihpiak te hna seh. Cabia maw, magazine maw pakhatkhat ah chuah aduhmi nih theihternak ka tuah hmasa te hna seh. Ka blog zong ah ka chiah te ttheo lai.

Col. Van kulh he I Tonnak

Joel Ling

(Ton caan:  2000, 2006, 2007)

Colonel Van Kulh

Chuahni        : 1925 October 1

Khua              : Tikhuangtum

Umnak              : Yangon

Rian              : Ralbawi

“Lairam ah meiduah nan khap khawh ahcun Lairam su Switzerland of Myanmar ah aa chuah te ko lai...”

Tuanbia tawi (chuahkehnak, sianginn kainak, riantuannak)

Keimah cu Hlawnceu hrin ka si. Ka Pu Tler Hmung hi Tlangkhua tlatu a si i Tikhuangtum,  Aibuk, Thinghual, Tihbual le Tahtlang tehna khi a fale caah a hun tlak chinmi hna an si. Ka nu le ka pa cu Pu Tai Thio le Pi Sun Dim an si. Unaurual panga lakah keimah lawng pa ka si. Ka chuahnak cu Khualhringtlang Tikhuangtum khua a si.

Tlangpi tangli sianginn in 1938 kum ah tangli ka awng. Tlangpi khua ah sianginn a rak um ka te a si. 1938 ah Hakha peng in Scholarship ka hmu i 1942 ah Falam Anglo Vernacular High School in tangsarih ka awng. Vawlei ralpi II Lairam a phanh caah sianginn a pit. November thla ah Mirang pa Major Davidson sawmnak in Western (Chin) Levies ah ka lut. Ralkah lei minthatnak “Burma Gallantry Medal” timi BGM voihnih ka hmu. Voihnih a hmumi midang ka theihmi an um lo. 1945 ah Japan ral a dih in university ah ca ka cawng lai ka ti nain Mirang kan Commanding Officer nih a ka auh i, ralkah na thiam, Mirangholh thate in na holh kho, Mirang ca zong thate in na tial khawh, cucaah ralkap in chuak hlah, ralkap chungah cacawnnak le training tuahnak tampi a um, na thiam chinchin lai, na reng zong a kai chin lai, tiah a rak ka ti. A ka chimhmi cu ka lung a pem i ralkap in chuak loin ralkap chungin cunglei tiang phanh khawhnak kaa zuam lai, tiah biakhiahnak ka tuah. Cubantuk tein 1946 ah Burma Army Education School ka kai, thate in “First Class” ka awng. Cucu tanghra he aa tlukmi a si.  Cun 1953 kum Lashio kan um lioah a leeng in matriculation camipuai ka phi HSF lawng ka awng.  Training tampi ka kaimi lakah, Karachi ah khin 1945 kum ah  Intelligence Course ka rak kai, thate in ka awng. Mirang sayate um lio 1951 kum ah Burma Army Staff College ka awng. Luatnak kan hmuh hnu ah ralkap upadi lawng si loin civil upadi zong ka cawn chih, thate in ka awng.

1942 November thla in Levy i ka luhka tein bokhat (Jemadar) ka hmuh colh. 1945 December 15 ni ah Mirang reng (Rank) Second Lieutenant ka si. 1946 ah Lieutenant ka si, 1947 ah bothum (Captain) ka si, 1948 luatnak kan hmuh kate ah Major reng ka si, 1950 kum ah (kum25 ka si ah) Battalion Commanding Officer Lieutenant Colonel ka si. 1962 kum (tawhlanzi cozah an kai lio) ah Full Colonel reng ah ka kai. 1971 kum ah Deputy Minister ka hmu. 1974 kum ah Minister ka si. 1978 ah State Council Member ah ka kai. 1988 kum buainak ah khan penson in kaa din. Acozahrian, ram hrangah minchiatnak pakhat hmanh um lo tein kum 45 bak ka tuan.

Ka Pu, na chuah kum le nithla hi na pa nih maw a rak in cinkenpiak?

Si nemmam hlah.  Kannih chan lio 1920 hrawng ah cun cathiam ahohmanh an rak um rih lo.  Sianginn zong a rak um lo.   Chuahni thla tehna hi biapi zongah an rak ruat lo.  Ralkap ka tlak hnu i bo hmanh kaa benh hnu in hin ka lung a hung fim.  Bo hmanh kaa benh cang, chuah ni ka ngeih a hau ka ti.  Cucaah 1945 kum ah ka pa ‘hate in ka hal i chunni tlak  kan rak tuak.  Lopil tlakning hoih in heh tiah a tuak, a tikcu a nithla zong heh tiah kan rak tuak.  Ka chuah thla cu tho thla a si a ti.  Cucun thlapa lai hrawngah a si a ti.  Tuak cikcek hnu ah ka pa tuak ning nakin kum khat kaa upatter deuh i October 1, 1925 tiah ka tial.    Cuti kan rak ‘ialmi cu a nehhnu pi ah kum 100 Calendar ah ka zoh i Kawl nihthla relnak cun tadincut lahpihneh ciatapadeneh (owif;uRwfvjynfYaeY Mumoyaw;aeY) a rak si i ni sunglawi le ni ‘ha tuk a rak si.  Ka hawikom Kawl pawl nihhin kum 25 ka si ah Lieut. Colonel rank in Bn. Commanding ka rak tuan ruangah Senior tuk pei na si cu a senior bik Colonel na si, an ka ti tawn.

Ka no lio in ka min a rak than tikah a cheu nih cun rian ka tuan lioah hin kum upa tuk dingah an ka ruah.  1962 kum Tidim lei ka tlawn lio lebang ah tarpa pakhat nih “Van Kulh” ti cu kan theihnak a sau ngai cang i  khebe hmul sau nawnpi, tuakpar dih cangmi tarpa phun khi pei na si rua lai ka ti cu a rak ka ti.  Cun 1974 kum Lungrang khua ka tlawn lioah tarpa nih ka um a ka hal.  Nangmah tuak hnik ka ti i na min ka theihnak a hlaan tuk cang, keimah nakin a tlawm bik ah kum hra cu na upat a hau a ka ti.  Amah tuakning cun atu ahhin kum 95 ka si cang hnga. 

Fa teh pa zeizat dah na ngeih?

Fanu pakhat le fapa pathum ka ngei. Ka fanu cu, Van Sui Em (Emma) a si.  A pu Chief Thang Tin Lian fapa Pu Za Hre Lian min sakmi a si.  Ka fapa pawl cu; Van Thang Chin Bik (tleicia), Van Lian Chin Thang le Van Hniang Lian an si.  Kaa bochan cemmi ka fapa upa bik Thang Chin Bik nih tinbaw lei chief officer a awnka te ah Singapore ah a ka thihtaak, ka van a chia tuk.

Na zuam bikmi (hobby) zeidah a si?

Ka hmette in pumpululh chuih hi ka rak zuam ngaimi a si. Abianaah, Hakha le Tlangpi Primary School pumpululh chuih zuamnak ah keimah lawng nih kawl 12 ka rak sut i 12:0 in kan rak tei hna.  Junior officer in Commanding officer ka tuan tiang pumpululh le tennis hi ka rak zuam ngaimi an si.  Cun ramvaih hi ka huam ngaimi a si fawn.  Ramvaih le meithal tonghtham ka huam tuk ruangah hin Mirang pawl nih Japan doh an ka sawm lio i fawite in ka rak etmi hna hi a si rua ka ti.    Ka kum a hung upat hnu in golf ka tu (ka lek).  2004 Feb. 5 le Aug. 22 ah voikhat veve, 2006 Aug. 22 ah voikhat, ‘hole in one’  voikhat tukah pe 400-500 hrawng a hlatmi 4” kua ah voithum thliahmah ka luhter khawh. Ka thirual pawl sinah a thiam pawl ah kaa tel. Atu zongah zarh khat ah voihnih caan hmante in ka tu peng. Cun, ka zuam ngaimi pakhat cu dum tuah a si. Atu zongah hin leikuang acre 100 ka ngei. Ka lei kuang tuahnak kum 13 hrawng a si cang. Seh lei riantuannak in (Mechanization) tuah kho dingin kaa zuam liopi a si. Cun, carel zong hi ka huam ngaimi a si.  Mirangca le Kawlca pinah atu hrawng nan Laica nan chuahmi hna hi ka rel peng ve.

Atu bantuk in Kawlram chungah rian sangpi tiang na ‘uan khawhnak hi zeiruang bik ah dah a si tiah na ruah?

Aho hmanh chim piaktu le bawmtu ka rak ngei bal lo. Keimah te kaa zuamnak le Pathian dawtnak in kanmah chan lio i a sang biknak (EkdifiHawmfaumifpD) tiang minchiatnak um lo tein ka tuan khawhnak a si. Abianaah, training kan kainak vialte ahhin mi hnu taang lo ding tein ka hawile nih sml 2 ca an zoh ahcun kei cu sml 4 chung ka zoh. Zeitik hmanh ah mi hnung i taang lo ding tein, ka tei khawh hna lo zongah anmah tluk ka si khawh nakhnga ka lungchungte in ka rak i zuam peng. Kaa zuam bantukte in Pathian dawtnak in mi hnung ah ka um bal lo.

Ralkap tuan hi na no lio saduhthah cu a si hme maw?

Si hlah.  Levy bawi ka si hnu hmanh ahhin ramdang kal i kulituan chom in cacawn i Ph. D. tiang kai i Kawlram hong kir hnu ah University Rector tuan ding tibantuk hi saduh ka rak thah tawnmi a si.  Zeihmanh ka rak si lo nain ka rak i tinhmi cu a saang ngai. Ka pa nih ka no liote in nupi thitpiak a rak ka timh lengmang nain ka rak duh lo.  Hmailei ah rian sangmi le lahkhah einak kong lawng hi ka rak ruat.  Kaa tinhmi ngai cu ka tuan kho lo nain Pathian nih a ka dawt tuk i rian phundang tu a ka pek i atu bantuk te ka si khawhnak hi a si.

Zeiruang, zeitik ahdah Kawl Biaknak ahhin naa ‘hial?

Kawl biaknak hi ka zumh caah 1967 ah kaa thial. Biaknak lei ah pakhat le pakhat i soi awk a si lo. Christian, Muslim, Hindu, Budhist biaknak vialte hi thate in zulh khawh paoh ahcun an tha dih. Biaknak paohpaoh hi a chiami an um lo, ‘hate i zulh khawh tu hi a biapi bik.  Vawlei le van a sertu kan Pa Pathian cu pakhat lawng a si, aa khat dih ko.

Laimi caah rian na tuanmi lakah naa lunghmuih bikmi zeidah an si?

Gangaw lam, Party Council zuamnak le mipi zuamnak thawngin kan rak pemhmi kha lunghmui awk bik a si tiah ka ruah. Aho hmanh nih zanmang hmanh ah an rak manh khawh lomi thil Pathian nih a kan tuahpiak caah lunghmuih lo awk a tha lo.  Pathian kan thang‘hat tuk.

Rian na tuan chungah, Laimi caah tuah naa tim ko nain na tuah manh lomi a um maw?

Kan nih chan lio ahcun Acunglei hruainak (Centralization) in rak uk a si i rian‘uan a fawi lo. Gangaw lam kan rak pemh khawhmi hmanh hi ol tein pemh a si lo. Faak pi i mitthli he i zuam lengmang hnu i a chuakmi a si. Kan lung nih tuan ding a timi kan tuan khawh lomi le kan tuan manh lomi tu cu a tampi ko. Atu chan mino tlangval hna nih nan i zuam hngami cu, Laimi hrangah College le University tehna hlei ah Pyine le Myone kar lam kau pi in chunh dih ding, khuate lam vialte chunh dih ding, Bungzung ah vanlawng tumnak nganpi tuah ding. Cun, lothlawh lei ahhin cangdonh in tuah dih ding, meiduah kham ding, faar hual tampi tuah ding, Sia tampi zuat ding tehna an si.  Cun Sami le Rezua ah myone thar chiah ding zong hi a herh ngaimi a si.  Hakha in Hmandaw lam pemh awk ah tikcu ka rak ngeih ti lomi kha a poi tuk ka ti.  Zeicatiah Hakha le Hmandaw hi a laang in nan kal kho te lai.  Facang phorhnak lawngah si loin Hakha Laimi land speculation hrangah facang cinnak lei le sipuazi tuahnak lei ah a tha tuk te lai ka rak ti tawn hna.

Laimi kan zatlang nun (social life) ah a tha bik le a chia bik, tiah na ruahmi?

A tha bik tiah ka ruahmi cu pakhat le pakhat kan i dawtmi hi le zuutarhmuh kan ngeihmi hi a si. Cun, a chia bik tiah ka ruahmi cu nahchuah kan ngeihmi khi a si. Cucun, a tha lo bikmi pakhat cu mino hna nih zuu din le zuu rit an hmangmi khi a tha lo bik. Mino zuu din cu lung rihnak hawi lawh khawh lonak a si caah a tha lo tuk.  Kuak zuk zong hi ngandamlonak a si.

Miphun dang sinah Laimi hi kan hung peem chin lengmang va sikaw, kan tlau te lai tiah na ruat maw?

Tlau nemman hlah. Ramdang a phanmi nih mah le ram hi ngaih chinchin, duh chinchin a si. Rumnak ah tangka an kawl lio a si.  Tuluk vialte ramdang a phanmi tangka tampi he an ram ah an lut than bantukin ramdang a phanmi fale, tule rual zong tangka tampi he kan ram aa thlen tikah cun an kir than te ko lai.  Mino hna nih nan thancho nakdingah ramh a hrinnak deuh paoh zulh thiam a hau. Abianaah, vawleicung ram vialte ahhin Laimi um kho dih u silaw a tha.  Miphun dongh phung a si lo.  Lairam ummi nih fa an hrin hna lai.  Laimi cu kan tlau lai lo, a ‘han tu kan thang ching lengmang ko lai.

Ka pu, na fapale hi Laiholh zong an thiam ti lo, cun Lai nu zong an ‘hi fawn lo. Mi phun dang an thit tikah an fale (na tule) nihcun Laimi hrinsor kan si, an i ti lai tiah ka zuum lo. Hi kong hi na ruat bal maw?

Minung cu thanchonaklei hi zoh peng a hau. Ka fale nih fa an vun hrin lai. an fale nih fa na von hrin ve lai. Cuticun minung cu kal phung a si. Laiholh an thiam lo zongah, a kan hringtu kan pu (kan hram) hi Laimi a si ti cu an philh bal lai lo.

Laimi ‘hanchonak ah a herh bik tiah na ruahmi?

Fimnak lei ah faak pi in i zuam a hau. Mah le riantuannak cio ah siseh, fimnak cawnnak ah siseh faak piin zuam a herh bik. Cu lawng si loin thinfual, ruahnak saupi ngeih le harnak in khawh a herh bik fawn. Cun, thancho kan duh ko ahcun, mino nih zuu le kuak hi tongh lo bak a hau.  Cun Lairam (Chinland) chung vialte hi hum dih ding, meiduah khamh dih ding hi Laimi hrangah a biapi bik a si.

Laimi caah tlangholh hi teh zeitindah na ruah?

Tlang holh kong hi atu mino tlangval pawl i nan i zuam ning i a kal khawh peng ahcun amah tein a chuak te lai. Atuah, cucu siseh, khakha siseh ti len a hau lo. Laimi mino chungin caholh lei nan i zuamnak nih a chuahpi te ko lai.

Laimi chungin na uar bikmi minung?

Zipeng a tuan lio i a kan thih taaktu Pu F. Za Hoe hi ka uar bik. Zeicahtiah amah cu Hakha peng in B.A, BL., a awng hmasa biktu a si. Laitlang thanchonak a rak i zuam tukmi, a huam tukmi, sifah a tuar khomi, miding mifim, mifel a si ruangah ka uarnak bik cu a si.

Na ngan a damnak dingah na hrialmi le na tuahmi zeibantuk dah an si?

Ka hmet te in kuak ka zu lo. Zu zong kum 70 ka si hnu lawngah rawl ka thawtnak ah voikhat voihnih tibantuk tlawmte ka ding. A dang cu Mirang holh in “Moderation is the best policy” an timi bantuk tein ka um. A  za tawkin ei le nun thiam kaa zuam.  Cun voksa hi ka ei lonak kum 40 leng lo a si cang.  A chuhmungh ka ei lo.  A tha lo ti ka theih ruangah si loin keimah ruahnak in ka hrialmi a si i a tha lai lo ti ka ruah ruangah kan inn ah ka chiahter bal hna lo.  Zei sa paoh a chungril hi ka hrial.  Cun ngapih, nganpiazi le cite a al deuhmi zong ka hrial hna. 

Cu lawng si loin ngandamnak ah medical checkup caan hmaan tein kaa tuah tawnmi cu Cholesterol, Blood sugar, Blood Urea, LFT (liver for test) le Uric Acid an si.  A si tawnmi (normal) nakin a tam deuh sual ahcun hrial awk vialte ka hrial.  Uric acid tha a petu beer hna hi ni sat caan le golf ka tuk caan ah cun din ka duh ngai nain kaa sum, ding loin ka um.

Thihhnu nunnak hi a nungmi nih cun fiang bak cun chim khawh cu a si lo i, nang nih teh thihhnu nunnak hi zeitindah na ruah?

Thih hnu kong hi faakpi in ka ruat bal lo.  Kan Pathian lawng nih a hngalhmi a si.  Thih hnu nunnak  hi cu a um tak ko tiah ka ruah.  Cucaah Pathian sin phanh khawh nakdingah Pathian nih a duh lomi tuah lo kaa zuam zungzal.  Pathian duhningte in nun kaa zuam.  Pathian nih a duh lo tiah ka ruahmi thil paoh cu tuah ka duh lo, kaa suum zungzal.

Lairam i na tlonlen lonak cu sau cang kaw, na ngakchiat lio sining pawl kha teh na mitthlam ah an cuang tawn maw, zeibantuk caan kha dah na von ngaih bik tawn?

Khuate ka tlonlen lio ka von ruah chel ahhin ka u No Khuai (Ngun Bu pa) hruainak in  Laiva i sio kan rak thlaak i fung‘ial rual kan rak sio lio tibantuk.  Cun, Khuangli kan ti maw kha Dihai le Haimual khua tepawl he cu kan ramri tili pi cu banluang cit buin kan rak i leuh lio hna kha ka von cing ko rih.  Cun, ka ngakchiat lio te ah ka u No Khuai hruainak in pheikalh (cep) kan rak tunh, a thaizing arkhuang in zingka khuasik lak i kan rak veh.  Kan phei kalh a rak pelh i, i kuai nawn in a rak um.  Kan von zoh i zuco paw vaar pipi kan rak awh lio, kan i lawmhning le kan rak i lunghmuih ning tepawl kha atu tiang ka mitthlam ah an cuang tawn.  Cun ka u No Khuai tuahmi rap nih tlertlung a rak foih lio i ka rak i nuamhning tehna kha atu tiang kan philh kho lo.

Vawlei cung ram na phaakmi pawl le a nuam bik tiah na ruahmi?

Vawleicung ram tampi Pahtian lamhruainak thawng in ka phan ko. A nuam bik ram cu, kan Kawlram le kan Laitlang te hi a si ko.  A ruang cu; kan Lairam cu aa dawh tuk.  Fing le tlang lengluang khi zoh an dawh tuk.  Nikhua a tha, kik zilzelte in a um.  A lin tuk lo, fikfa, hngerhte an tam lo.  Thianghlimte um ahcun tho zong  an um lo.  Ih ahhin ihhmu a thaw tuk.  Cu vialte hlei ahcun ka tuanbia cauk chung i ka tial bang khan minung kan von i zuam deuh kan sersiam khawh ahcun, meiduah kham dih a si hnga i ram a hmawng ‘han lai.  Vawlei a hninghno than lai i cinthlaknak a tha lai.  Kawlram nilin lak i cin khawh lomi thingthei hanghnah vialte kan cin thup hnga i cu nih cun tangka tampi a kan hmuhter lai.   Ramtlong sa an karhzai lai.  Tiva ah nga an karh hlei ah tiva khat in ti a luang hnga i mini hydro electric power tete tampi tuah khawh a si hnga.  Cu lawng si loin solar power tehna tlangpang thli a tamnak ah wind power tehna tuah i khuate vialte mei van dih a si hnga.  Cucaah Lairam dawhnak a hrawktu meiduah hi cu kham khawh von i zuam hraam uh.   Meiduah kan hman ruangah thingram a tet, thingram a teh ruangah ruahpi a tlawm, vawlei a caar.  Vawlei caar ahcun zei thingthei le hanghnah dah a tha kho lai.  Samthlai rem he aa dawh tukmi ngaknu khi a lu an kolh ahcun a hlan tluk in uar le fak a tong ti lai lo.  Cucaah, kan pupa ral‘ha minthang nih an rak hualmi Lairam, an rak dawtmi Lairam hi a lu a kolhtertu kan si ti lo ding hi a biapi tuk.

Lairam fing le tlang cuanh cu vuai ni ka nei bal lo.  Khual ka rak tlawn lio zongah  fing le tlang le tiva hna ka cuanhnak ah riahnak khua kan phanh manh hmanh hi ka hngal tawn lo. Chinland hi Switzerland of Myanmar ah tuah khawh i zuam awk a si tung, zeitluk in dah aa nuamh lai von ruat ve hmanh.  Meiduah tha te i nan khamh khawh tikah khin Switzerland ram kan si deng cang tiah ruat uh, a dang vialte an mahte in an chuak ko lai, zeicatiah mi vialte an lung a pem cang lai.  Switzerland ram hi Lairam Chinland bantuk landlock a si nain minung an i zuam caah an thancho khunnak le an i nuamhnak hi a si.

Lairam Chinland ah horticultural business (opfoD0vHpkdufysKd;a&;) in mirum nan von si dih te lai.  Nan fale kha sianginn thatha, saangsang ah fimthiamnak nan cawnter hna lai.  Fimthiam cawn an lim in vawleicung a saannak bik ah computer, internet, information technology fimnak lawng hmanh si loin nehhnu a chuak dingmi fimthiamnak phunphun he rian an tuan lai.  Fale a cheu nih Lairam ah um ka duh an ti lai i Lairam caah thanchonak saang chin le kau chin in an von chuahpi te lai.

Hihi mizapi upat ngaimi Rev. James Sangawi i a saduhthahmi ‘Lairam hi Eden ah kan ser lai,’ a rak timi kha a si i keinih Switzerland of Myanmar ah kan ser lai ka timi he hin aa khat ko.  Von ruat than uh, zeitluk in dah a nuamh lai.  Ka fale le ka tule hna.

Na nunlam hruaitu bikah na ruahmi?

Ka nunlam a ka hruaitu bik cu sikaan ka ngeih hi a si bik.  Sikaan lei ah hin ka hmette in ka rak i ralring.  Ka tuah lai lo ka timi cu ka tuah bak lo.  Tuah a herh ka timi cu tuah khawh dingin kaa zuam peng.

Ka pu, upat lei panh na si cang i Laimi sin biacah na duhmi?

Laimi a cheu nih ka cungah ruah palhnak an ngei ti ka theih. Ka hmet tein rian nganpi ka tuan chung vialte atu tiang aho cung hmanh ah that lo lei ruahnak ka ngei bal lo. Mi that lonak, mi rawknak pakhat hmanh ka tuah bal lo. Atu bantuk i Pathian dawtnak in lungdai tein ka um khawhnak hi ka hmet tein ka rak i zuamnak le na pi le ka fale rual zuamnak thawng in Rangon (Shwegondaing) ah inn 2 kan ngei i cucu ramdangmi nih an i hlan i cu thawng cun atu tiang hnangam lungdai tein kan um khawhnak a si.  Sipuazi a rawh khan cun inn hlan man zong zei pipa kan hmu set ti lo.  A inn thlopnak a dihmi hmuh dingmi hmanh hi a har ngai.  Atu hi kum 82 ka si cang, atu ka dirhmun ka phanh khawhmi hi ka bawi ruang le rian sang ka tlaih ruangah a si lo.  Kei cu ka bawi lio zongah ningcang lo le thlithup in thil tuah ka duh lo.  Atu bantukin inn dai tangah daite i kan um khawhmi hna hi sifah le retheih kan in hmasami le kan i zuamnak le kan thabatnak cungah Pathian nih thlua a kan chuah caah a si. 

Kan cah duh bikmi hna cu, Laimi mino vialte hna hi “Zu” ding hlah uh, zu dingmi cu an luthluak le an thinlung a rit. Hawi phanh khawhnak ah “zu” cu din hrimhrim lo ding a si. Cun, kuak zong hi zu hrimhrim hlah uh. Ngandamlonak a si. 

Lairam (Chinland) damnak le nuamh nakding ah tuah hrimhrim a herh bikmi cu mei duah khamh hi a si, tihi philh hrimhrim hlah uh.

Laimi hi miding, mifel, rinhcanh tlak an si, ti hi miphundang sin ah langhter uh. Mihrokhrol mirureu nih Laimi vialte hmailei thanchonak an phih ti kha thei peng uh.

Ka fale mino tlangval ngaknu vialte hna- Kan ram thanchonak ah faak piin i zuam uh. Mifim, minthang, milian nan si tikah khin kan Laimi ah cu bantuk an um tiah kan zapi tein lunglawmhnak le tha ngeihnak tampi kan ngei lai. Thil bi tuk i kan hmuhnak hi hlonh a hau cang. Vawlei mi nih kan ruah khawh nak lengin thil an tuah khawh deuh, an thiam deuh cang. Vawleicung vialte hi Khuate fate an ti cang. Nan chan hi a tha tuk ka fale hna, Computer Internet chan le Information Technology chan ah  nan chuak.  Atu i hngalh khawh rih lo lomi, nehhnu i a chuak hngami, fimthiamnak vialte ah nan i tel khawh a hau lai.  Cucaah vawleicung sining in nun khawh le dawi khawh ve ding hi faakpi in i zuam uh, tiah nan pu, tarpa nih robia kan cah hna.

       Robia kan cahmi vialte hna hi Lairam hrang le Laimi hrangah thanchonak lam ka hmuhmi an si caah philh lo tein faakpi in ruat peng uh tiah cah chap kan duh hna.

2011 kum an in ka len lioah kan biaruahmi cheukhat ...

Ka pu Insein raltuknak (Karen he) ahkhan Lai ralkap rak um hlah ulaw Karen ralkap nih Yangon kha an la ko hnga lo maw?

PU Van: An laak lai hme teh.  Kawl nih cun an tei ti hna lo hme cu.

Rak la hna seh law teh, Kawlram ningpi in an la kho dih lai maw?

Pu Van: An laak khawh dih ko lai.  Asinain sau, an dir kho lai lai lo.  Kawl ralkap nih an chuh than colh ko hna lai.  Kawlram ningpi i uk ding le tlaih ding kha cu sau an rak ti kho hnga lo.

Karen ralkap kha Lai ralkap nih nan rak tei ko hna nain, nihin ah cun Kawl cozah nih Lai ralkap nih an tei hna ti cu an chim duh ruam tung lo.

Pu Van: Kawl cozah cu mihrokhrawl hme an si cu.  Asinain, tuanbia timi cu thuh awk a tha lo.  Vawlei caan a dongh tiang kha lio Karen ral a teitu cu Lai ralkap an si ti cu an thup kho thai lai lo.  A si cangmi a si bantukin a si zungzal ko cang lai.

Kan hnulei Mawng Hup te inn i bia na kan ruah ah khan, miphun dang cu hun tthi citcet hna hlah uh, na ti bantuk, biangai maw na chim?

PU Van: Bia ngai hmeteh.  Mah miphun te he hin I theihthiam bik le I dawt khawh bik a rak si ko.  Mah miphunte thit I zuam ko uh.